จิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนา

จิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนา
ลิปิกร มาแก้ว
อาจารย์ประจำคณะศิลปกรรมและสถาปัตยกรรม
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา


ล้านนาไทยมีความเจริญรุ่งเรือง ผู้คนสงบสุขร่มเย็นนับตั้งแต่โบราณกาลอีกทั้งความศรัทธา ในพระพุทธศาสนาได้หยั่งรากฝังลึก หล่อหลอมก่อให้เกิดศิลปะและวัฒนธรรมประเพณีอันดีงาม สืบเนื่องตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ชาวล้านนาได้ยึดถือหลักธรรม และปรัชญาคำสอนของ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า มาเป็นแนวทางในการดำเนินชีวิต ทำให้มีความสงบสุขตลอดมา พุทธประวัติ ชาดก คำสอนบทสวดของพุทธศาสนายังได้เป็นแรงบันดาลใจให้ครูช่างล้านนา สร้างผลงาน พุทธศิลป์ล้านนา เช่น จิตรกรรมฝาผนัง ศาสนสถาน ภาพพระบฏ สมุดข่อย และพับสา หรือหนังสือโบราณของล้านนาเพื่อใช้แทนคำสอนให้เข้าใจได้โดยง่าย ด้วยภาพวาดที่เป็นลักษณะ เฉพาะพื้นถิ่นของล้านนา
หลักธรรมคำสอนและ ปรัชญาของพระพุทธศาสนา เป็นแนวทางในการดำเนินชีวิต ของคนล้านนามาแต่ครั้งอดีต เป็นสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจ มาโดยตลอด วรรณกรรมคำสอน บทสวดต่างๆ นักปราชญ์ทั้งหลายได้ลิขิตแต่งสร้างขึ้นมา เพื่อเป็นกุสโลบายในการสั่งสอนชี้นำแนวทางที่ถูกต้อง
ตามทำนองคลองธรรม ในการดำเนินชีวิต มีความหลากหลายในเรื่องราวต่างๆ เช่น พุทธประวัติ
ชาดก นิยายธรรมต่างๆโดยมีเนื้อหาที่สำคัญคือ กระทำแต่ความดี ละเว้นความชั่ว ทำจิตใจ ให้บริสุทธิ์ผ่องใส อันเป็นหัวใจสำคัญของพระพุทธศาสนา และยังก่อให้เกิดประเพณี พิธีกรรมศิลปวัฒนธรรม อันดีงามสืบทอดต่อๆกันมา
จากคุณค่าของหลักธรรมคำสอนหลักปรัชญาของพุทธศาสนาดังกล่าวได้ส่งอิทธิพล ต่อแนวความคิดของจิตรกรนับแต่ครั้งอดีต ได้สร้างงานศิลปกรรมแขนงต่างๆสื่อแสดงออกถึงความ
ศรัทธาในพระพุทธศาสนารวมทั้งการสร้างงานจิตรกรรม
จิตรกรรมและภาพลายเส้นของล้านนานั้น อาจกล่าวได้ว่าเป็นศิลปะการช่างที่มีความสำคัญ และน่าสนใจมากที่สุดแขนงหนึ่ง เพราะนอกจากจะเป็นสิ่งที่สร้างขึ้น เพื่อตอบสนองต่อเงื่อนไขการ ดำรงอยู่ของสังคมล้านนาในอดีตแล้วยังสามารถบ่งบอก ถึงคติความเชื่อของชุมชนนั้นๆ เทคนิค และวิธีการตลอดจนการแสดงออกของศิลปะ บ่งบอกถึงงานช่าง ความรู้สึกนึกคิด และการติดต่อ สัมพันธ์กับสังคม วัฒนธรรมอื่น อีกทั้งยังมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ และโบราณคดีอีกด้วย
ลักษณะและความสำคัญของจิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนา
จิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนามีความหลากหลายในกรรมวิธีและวัสดุที่ใช้ในการสร้างสรรค์งานการจำแนกประเภทของจิตรกรรมล้านนานี้แบ่งได้ 3 ประเภทคือ
1. จิตรกรรมลายเส้น เป็นจิตรกรรมที่มีมาก่อนเขียนภาพระบายสี ได้แก่การใช้ดินสอหรือพู่กันจุ่มสีเขียนลายเส้นในพับสาซึ่งทำด้วยกระดาษสาที่พับซ้อนกันเป็นเล่มสมุดจิตรกรรมประเภทนี้มีทั้งภาพประกอบสรรพวิทยาต่างๆกันเช่นตำราต่างๆ และ ภาพร่างก่อนที่จะเขียนภาพจริงบนฝาผนัง แผนที่ ฯลฯ
การเขียนภาพลายเส้นนี้ยังมีการใช้โลหะปลายแหลมขูด หรือแรเป็นเส้น บนบนใบลานปรากฏลายบนหน้าทับธรรมหรือภายในหน้าใบลานต่างๆ ภาพฮายลายหรือลายเบาเหล่านี้เป็นหลักฐานให้สันนิษฐานว่าการเขียนภาพด้วยเส้นและสีคงจะเจริญแพร่หลายอยู่ในระยะเวลาเดียวกัน
2. จิตรกรรมเอกรงค์ ได้แก่ การเขียนภาพระบายสีแต่เพียงสีเดียว ได้แก่การเขียนลายคำหรือ ปิดทองรดน้ำและการเขียนภาพด้วยสีฝุ่นผสมยางรัก เป็นจิตรกรรมที่นิยมเขียนทั้งบนกระดาษ ไม้ ผ้าและผนังก่ออิฐถือปูน
3. จิตรกรรมพหุรงค์ ได้แก่การเขียนภาพระบายสีหลายสี หรือในล้านนาเรียกว่า “น้ำแต้ม”บางส่วนยังมีการปิดทองทำให้ดูสวยงามกว่าภาพเขียนประเภทแรก โดยเหตุที่จิตรกรรมพหุรงค์เป็นรูปภาพที่มีสีสันสวยงามจับตาจับใจน่าชมกว่าจิตรกรรมประเภทใด จึงเป็นงานที่ได้รับความนิยมแพร่หลายมาก ทำกันทั้งในวัดวาอารามเป็นทั้งงานวิจิตรศิลป์และศิลปะประยุกต์ เพื่อการตกแต่งเครื่องสักการะทั้งหลายในล้านนา
ลักษณะเฉพาะของจิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนา
1. เป็นลักษณะรูปแบบสองมิติ
2. เป็นภาพแบบเล่าเรื่อง
3. แสดงความรู้สึกด้วยเส้นและท่าทางแสดงความแตกต่างระหว่างบุคคลด้วยสี และเส้น
4. แสดงทัศนียภาพแบบตานกมอง
5. แสดงส่วนประกอบเพียงแต่สัญลักษณ์

จิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนามีประวัติความเป็นมา วิวัฒนาการพัฒนาสืบต่อกันมาหลายยุคหลายสมัย ก่อให้เกิดสกุลช่างล้านนาที่มีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ มีรูปลักษณ์เป็นแบบอุดมคติ เกิดจากความเชื่อ ศรัทธาทางศาสนา จิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนายังทำหน้าที่บันทึกสิ่งแวดล้อมบริบทของสังคมล้านนา ความคิด ความเชื่อ ขนบนิยม เป็นประวัติศาสตร์ เป็นสิ่งที่เกาะเกี่ยวทางจิตวิญญาณ สร้างคุณธรรม ศีลธรรมคุณค่าต่างๆในสังคม จิตรกรรมและภาพวาดลายเส้นของล้านนาจึงเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่นควรค่าแก่การศึกษาอนุรักษ์พัฒนาและสร้างสรรค์ไปพร้อมกันเพื่อไม่ให้มรดกทางวัฒนธรรมที่มีคุณค่านี้สูญหายไป